hasan basri'nin sohbetini terkeden vasıl b. ata tarafından kurulmuştur. büyük günah işleyenin durumu hususunda hasan basri'den ayrılmıştır. bu nedenle kendilerine "ayrılanlar" manasına mutezile denir. kuran'ın mahluk olduğunu idda ederler. bu iddaları nedeniyle ehli sünnetten ayrılırlar. islam'ın akıl dini olduğunu söyleyerek ayetleri önce akıl ile yorumlamaya çalıştıkları için bazı noktalarda ehli sünnetten ayrılırlar. islam'da gaybi konuları akıl ile yorumlamak imkansızdır, akıl kısıtlı algılayıcıdır. örneğin miracın akıl ile yorumlanamayışı gibi. bu nedenle islam salt akıl dinidir denemez. ki zaten miraca akıl erdiremedikleri için mutezile miracı reddeder. bu nedenle birçok konuda sapıtmışlardır.
i̇nanç esaslarını açıklamada ve savunmada naklî delillerin yanında aklî ve felsefi delilleri de kullanarak kelam ilminin temellerini atmıştır. ayrıca allah'ın (c.c) ahirette kesinlikle görülemeyeceğini iddia ederler.
akıl-nakil dengesinde aklı nakilin üzerinde gören itikadi bir mezheptir. kurucusu vasıl bin ata'dır. nakli kaynakların akli kaynaklar doğrultusunda yorumlanması gerektiğini iddia etmektedir. ehl-i sünnet birçok konuda mutezile'den etkilenmiştir.günümüzde temsilcisi kabul edeceğimiz ciddi bir kitle mevcut.
